Από την κ. Σοφία Μούτσου - τ. Δήμαρχο Στυρέων
Μοναδικά τα παραδοσιακά κάλαντα της Εύβοιας ! Να τα πούμε ;
Ας δούμε αρχικά τα Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα της νότιας Εύβοιας που παρουσιάζουν αρκετές ιδιαιτερότητες σε σχέση με αυτά της υπόλοιπης Εύβοιας με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα Κάλαντα της περιοχής Καρύστου - Μαρμαρίου που έχουν τις ρίζες τους στα βυζαντινά ακριτικά πρότυπα και τα Κάλαντα της περιοχής Στύρων που υπάρχουν ως δίγλωσσα δηλαδή στην ελληνική γλώσσα και στο παλαιό αρβανίτικο ιδίωμα της περιοχής αυτής. Τα Κάλαντα της νότιας Εύβοιας παρουσιάζουν ιδιαίτερο πλούτο εικόνων της φυσικής και αγροτικής ζωής.
Στη συνέχεια θα δούμε τα Κάλαντα ή "Τραγούδια" της βόρειας Εύβοιας που προσομοιάζουν με αυτά της Στερεάς Ελλάδας και κατατάσσονται γλωσσικά και φραστικά στην περιοχή της Στερεάς.
Τα Κάλαντα της Καρύστου - Μαρμαρίου έχουν κοινά στοιχεία με τα Κάλαντα της βόρειας Εύβοιας ενώ τα Κάλαντα των Στύρων είναι εντελώς διαφορετικά καθώς είναι τα μόνα που παροτρύνουν τους νοικοκυρέους των σπιτιών να καλέσουν στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι τους φτωχούς και τους δυστυχισμένους και αποτελούν ξεχωριστή ενότητα στα παραδοσιακά τραγούδια.
Καρύστου -Μαρμαρίου
Αρχιμηνιά, Καλή Χρονιά, καλώς μας ήρθε ο χρόνος.
Αγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία.
Βασίλη, πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;
Από τη μάνα έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω
Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις κάτσε να τραγουδήσεις.
Εγώ γράμματα μάθαινα, τραγούδια δεν ηξεύρω.
Αν είσαι συ γραμματικός, πες μας την αλφαβήτα.
Χλωρό ραβδί, ξερό ραβδί, χλωρά βλαστάρια πέτα
και πάνω στα ξεβλάσταρα πέρδικες κελαηδούσαν,
δεν είν' πέρδικες μοναχές μον' είν' και τρυγονάκια,
και κάτω στις ριζούλες τους πηγάδια και λιβάδια,
πηγάδια πετροπήγαδα κι αυλές μαρμαρωμένες,
να κατεβαίνει η πέρδικα να πίνει , ν' ανεβαίνει,
να πλένει τη φτερούγα της, να λούζει τον αφέντη,
αφέντη, αφέντη, Λάφεντε, πέντε φορές αφέντη,
πέντε κρατούν το μαύρο σου κι έξι το χαλινό σου
και δέκα σε περικαλούν, αφέντη καβαλίκα.
Καβαλικεύεις χαίρεσαι, πεζεύεις καμαρώνεις.
Και τα σκοινιά του καραβιού να τα μαλαματώσεις,
στην πρύμη ειν' το μάλαμα, στην πλώρη το ασήμι,
που κοσκινίζουν τα φλουριά και δριμονίζουν τ΄άσπρα
κι απότα δριμονίσματα κέρνα τα παλικάρια,
κέρνα τα αφέντη, κέρνα τα, να πούμε και του χρόνου,
του χρόνου και τ' αντίχρονου σαν τούτες τις ημέρες
να 'στε καλά να χαίρεστε με μόσχους και κανέλες.
Κι εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει.
Και του χρόνου.
Κάλαντα περιοχής Στύρων
Η μεταγραφή του αρβανίτικου ιδιώματος γίνεται με βάση τα στοιχεία της Γλωσσολογίας (linguistics) για την απόδοση των ήχων καθώς είναι μόνο προφορική η "γλώσσα" αυτή και δεν υπάρχει αλφάβητο.
Μιρ να έρδι βίτι ιρί Με το καλό να έρθει ο νέος χρόνος
Μιρ τe να πλικίενj καλώς να μας αρέσει
Γκέγκενj βλέζερj γκεγκενj Ακούστε, αδέρφια, ακούστε
Σj νεστρ θόιν μοτμε σαν αύριο, έλεγαν παλιά,
Αϊ τσe οτ πρωτοβινj αυτός που θα πρωτόρθει
Τj μπιέρe αυλοπορτέζν να σας χτυπήσει την αυλόπορτα
Κα νj ντουμέ τj γιεπνj από ένα δώρο να του δώσετε
Ψε ιστ κλιsheσe πανηγυρ γιατί γιορτάζει η εκκλησία
Τσe ιsh νj νιέρι που ήταν ένας άνθρωπος έναρετος
Νj νιέρι σιούμ γλυκομοίρj ένας άνθρωπος πολύ καλότυχος
Τσe εθο’ι’ν Σινβασίλe που τον έλεγαν Αγιο-Βασίλη.
Νj εθατeντρου κεϊ πeρ μπαστουν Ενα ξερό ξύλο είχε για μπαστούνι
Εκej πeρ τe κουμπίσεϊ το είχε για ν’ακουμπάει,
νeμάλe τe aτe εθατe ντρου επάνω σ’αυτό το ξερό το ξύλο
ντι ζογκ ishve εδε κeντο’ι’ν δυο πουλιά ήταν και κελαηδούσαν
τσe κε’ι’ν σιτ σj διαμάντ που είχαν τα μάτια σα διαμάντια ,
χρυσάφ ντe φλιουτουράδ και χρυσαφένια φτερά.
Νκγρίχουνj βλεζερj βεshιουνj Σηκωθείτε ,αδέρφια, ντυθείτε,
Κα κλιshια τe μος λίψενj από την εκκλησία να μη λείψετε,
Τeμjρ σπιρτ τe κeνj καλή ψυχή να έχετε .
Κα κλιshια πο τe πρίρενj Από την εκκλησία όταν γυρίσετε,
Ντe στeπj τe βeνj στο σπίτι να πάτε
Σουφράν τe στρόνj το σοφρά να στρώσετε,
Τe χάνj εδέ τe πίνj να φάτε και να πιείτε
Πο τe γιέτ εδέ ντονj φτωχό Αν είναι και κανένας φτωχός ,
Ντον γκιτόν εσκρέτ εδέ sheμούντ κανένας γείτονας έρημος και άρρωστος ,
Τι θονj εδέ ατία τe βίνj να του πείτε και αυτού να έρθει ,
Τe χα’ι’ εδέ τe pij να φάει και να πιει.
Αντe γιένj γεωργόνj Αν είστε γεωργοί ,
Νj μίλj shosh μπουκ τe μπeνj χίλια κόσκινα στάρι να κάνετε .
Αντe γιένj τσοπάν με δι εδέ με δεν Αν είστε τσοπάνηδες με γίδια και με πρόβατα ,
Νιόρα του θρέσινe κοπέν Γρήγορα να σας φωνάζουν στο κοπάδι.*
Αντe μπeνj νιάτρ πουν Αν κάνετε άλλη δουλειά,
Διαφορί τe κένj λιούμ Το κέρδος σας να είναι ποτάμι.
Ζότι ε ζόνια ε στeπίς ο νοικοκύρης και η κυρά του σπιτιού,
Βίτρα shιούμ τe ρόιν Χρόνια πολλά να ζήσουνε.
Εδέ μοτ τe γιέμι μjρ Και του χρόνου να είμαστε καλά ,
Τe θόμι μέτα Σινβασίλινe να πούμε πάλι τον Άγιο Βασίλη,
Με γκόλνje εδέ με λύρeνe με το στόμα και με τη λύρα!
*Όταν το κοπάδι χίλιαζε, έβαζαν τον ντελάλη για φωνάξει το γεγονός στην περιοχή……
Κάλαντα της Βόρειας Εύβοιας
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψιλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή κι αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ' Αγιος Θρόνος.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός Αγιος και Πνευματικός
στη γη, στη γη να περπατήσει και να μας και να μας καλοκαρδίσει.
Αγιος Βασίλης έρχεται, άρχοντες τον κατέχετε;
Από, από την Καισαρεία, συ (ει)σ' αρχόντισσα είσ' αρχόντισσα κυρία.
Βαστά εικόνα και χαρτί ζαχαροκάντιο ζυμωτή, χαρτί, χαρτί και καλαμάρι
δες και με, δες και με το παλλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε, τη μοίρα μου την έλεγε και το, και το χαρτί ομίλει
άσπρε μου, άσπρε μου χρυσέ μου κρίνε.
Βασίλη μ' πούθε(ν) έρχεσαι και δε μας καταδέχεσαι
και που και πούθε κατεβαίνεις και δε μας και δε μας αναπαντένεις.
Από τη μάνα μ' έρχομαι και γω σας καταδέχομαι, και στο και στο σκολειό μου πάω
δε μου λέ, δε μου λέτε τι να κάνω;
Κάτσε να φας, κάτσε να πγεις, κάτσε τον πόνο σου να πεις, κάτσε κάτσε να τραγουδήσεις
και να μας και να μας καλοκαρδίσεις.
Εγώ γραμματικός ειμαί, τραγου, τραγούδια δεν ηξέρω.
Αν είσ' εσύ γραμματικός πες μας πες μας την αλφαβήτα
και στο ραβδί του 'κουμπησε να πει, να πει την άλφαβήτα.
Και το ραβδί ξερό ήτανε, χλω χλωρούς βλαστούς πετάει,
κι απάνω στα βλαστάρια του και στα περικοκλάδια του
περδί, περδίκια κελαηδούσαν.
Δεν είν' μονάχα πέρδικες είν', είν' κι άσπρα περιστέργια.
Τα περιστέργια πέταξαν και παν, και παν στις κρύες βρύσες.
Παίρνουν νερό στα νύχια τους και χιο, και χιόνι στα φτερά τους,
να λούσουν τον αφέντη τους, να ρα, να ράνουν τη (γ)κυρά τους.
Κι απού χρον'.
Ακούστε τα και στο ηχητικό :
Μοναδικά τα παραδοσιακά κάλαντα της Εύβοιας ! Να τα πούμε ;
Στη συνέχεια θα δούμε τα Κάλαντα ή "Τραγούδια" της βόρειας Εύβοιας που προσομοιάζουν με αυτά της Στερεάς Ελλάδας και κατατάσσονται γλωσσικά και φραστικά στην περιοχή της Στερεάς.
Τα Κάλαντα της Καρύστου - Μαρμαρίου έχουν κοινά στοιχεία με τα Κάλαντα της βόρειας Εύβοιας ενώ τα Κάλαντα των Στύρων είναι εντελώς διαφορετικά καθώς είναι τα μόνα που παροτρύνουν τους νοικοκυρέους των σπιτιών να καλέσουν στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι τους φτωχούς και τους δυστυχισμένους και αποτελούν ξεχωριστή ενότητα στα παραδοσιακά τραγούδια.
Καρύστου -Μαρμαρίου
Αρχιμηνιά, Καλή Χρονιά, καλώς μας ήρθε ο χρόνος.
Αγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία.
Βασίλη, πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;
Από τη μάνα έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω
Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις κάτσε να τραγουδήσεις.
Εγώ γράμματα μάθαινα, τραγούδια δεν ηξεύρω.
Αν είσαι συ γραμματικός, πες μας την αλφαβήτα.
Χλωρό ραβδί, ξερό ραβδί, χλωρά βλαστάρια πέτα
και πάνω στα ξεβλάσταρα πέρδικες κελαηδούσαν,
δεν είν' πέρδικες μοναχές μον' είν' και τρυγονάκια,
και κάτω στις ριζούλες τους πηγάδια και λιβάδια,
πηγάδια πετροπήγαδα κι αυλές μαρμαρωμένες,
να κατεβαίνει η πέρδικα να πίνει , ν' ανεβαίνει,
να πλένει τη φτερούγα της, να λούζει τον αφέντη,
αφέντη, αφέντη, Λάφεντε, πέντε φορές αφέντη,
πέντε κρατούν το μαύρο σου κι έξι το χαλινό σου
και δέκα σε περικαλούν, αφέντη καβαλίκα.
Καβαλικεύεις χαίρεσαι, πεζεύεις καμαρώνεις.
Και τα σκοινιά του καραβιού να τα μαλαματώσεις,
στην πρύμη ειν' το μάλαμα, στην πλώρη το ασήμι,
που κοσκινίζουν τα φλουριά και δριμονίζουν τ΄άσπρα
κι απότα δριμονίσματα κέρνα τα παλικάρια,
κέρνα τα αφέντη, κέρνα τα, να πούμε και του χρόνου,
του χρόνου και τ' αντίχρονου σαν τούτες τις ημέρες
να 'στε καλά να χαίρεστε με μόσχους και κανέλες.
Κι εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει.
Και του χρόνου.
Κάλαντα περιοχής Στύρων
Η μεταγραφή του αρβανίτικου ιδιώματος γίνεται με βάση τα στοιχεία της Γλωσσολογίας (linguistics) για την απόδοση των ήχων καθώς είναι μόνο προφορική η "γλώσσα" αυτή και δεν υπάρχει αλφάβητο.
Μιρ να έρδι βίτι ιρί Με το καλό να έρθει ο νέος χρόνος
Μιρ τe να πλικίενj καλώς να μας αρέσει
Γκέγκενj βλέζερj γκεγκενj Ακούστε, αδέρφια, ακούστε
Σj νεστρ θόιν μοτμε σαν αύριο, έλεγαν παλιά,
Αϊ τσe οτ πρωτοβινj αυτός που θα πρωτόρθει
Τj μπιέρe αυλοπορτέζν να σας χτυπήσει την αυλόπορτα
Κα νj ντουμέ τj γιεπνj από ένα δώρο να του δώσετε
Ψε ιστ κλιsheσe πανηγυρ γιατί γιορτάζει η εκκλησία
Τσe ιsh νj νιέρι που ήταν ένας άνθρωπος έναρετος
Νj νιέρι σιούμ γλυκομοίρj ένας άνθρωπος πολύ καλότυχος
Τσe εθο’ι’ν Σινβασίλe που τον έλεγαν Αγιο-Βασίλη.
Νj εθατeντρου κεϊ πeρ μπαστουν Ενα ξερό ξύλο είχε για μπαστούνι
Εκej πeρ τe κουμπίσεϊ το είχε για ν’ακουμπάει,
νeμάλe τe aτe εθατe ντρου επάνω σ’αυτό το ξερό το ξύλο
ντι ζογκ ishve εδε κeντο’ι’ν δυο πουλιά ήταν και κελαηδούσαν
τσe κε’ι’ν σιτ σj διαμάντ που είχαν τα μάτια σα διαμάντια ,
χρυσάφ ντe φλιουτουράδ και χρυσαφένια φτερά.
Νκγρίχουνj βλεζερj βεshιουνj Σηκωθείτε ,αδέρφια, ντυθείτε,
Κα κλιshια τe μος λίψενj από την εκκλησία να μη λείψετε,
Τeμjρ σπιρτ τe κeνj καλή ψυχή να έχετε .
Κα κλιshια πο τe πρίρενj Από την εκκλησία όταν γυρίσετε,
Ντe στeπj τe βeνj στο σπίτι να πάτε
Σουφράν τe στρόνj το σοφρά να στρώσετε,
Τe χάνj εδέ τe πίνj να φάτε και να πιείτε
Πο τe γιέτ εδέ ντονj φτωχό Αν είναι και κανένας φτωχός ,
Ντον γκιτόν εσκρέτ εδέ sheμούντ κανένας γείτονας έρημος και άρρωστος ,
Τι θονj εδέ ατία τe βίνj να του πείτε και αυτού να έρθει ,
Τe χα’ι’ εδέ τe pij να φάει και να πιει.
Αντe γιένj γεωργόνj Αν είστε γεωργοί ,
Νj μίλj shosh μπουκ τe μπeνj χίλια κόσκινα στάρι να κάνετε .
Αντe γιένj τσοπάν με δι εδέ με δεν Αν είστε τσοπάνηδες με γίδια και με πρόβατα ,
Νιόρα του θρέσινe κοπέν Γρήγορα να σας φωνάζουν στο κοπάδι.*
Αντe μπeνj νιάτρ πουν Αν κάνετε άλλη δουλειά,
Διαφορί τe κένj λιούμ Το κέρδος σας να είναι ποτάμι.
Ζότι ε ζόνια ε στeπίς ο νοικοκύρης και η κυρά του σπιτιού,
Βίτρα shιούμ τe ρόιν Χρόνια πολλά να ζήσουνε.
Εδέ μοτ τe γιέμι μjρ Και του χρόνου να είμαστε καλά ,
Τe θόμι μέτα Σινβασίλινe να πούμε πάλι τον Άγιο Βασίλη,
Με γκόλνje εδέ με λύρeνe με το στόμα και με τη λύρα!
*Όταν το κοπάδι χίλιαζε, έβαζαν τον ντελάλη για φωνάξει το γεγονός στην περιοχή……
Κάλαντα της Βόρειας Εύβοιας
Τα Κάλαντα αυτά λέγονταν "Τα Τραγούδια" και τα έψαλλαν το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά στις γειτονιές.
Η παραλλαγή που παρουσιάζουμε εδώ είναι από την περιοχή της Δίρφυς.
κι αρχή κι αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ' Αγιος Θρόνος.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός Αγιος και Πνευματικός
στη γη, στη γη να περπατήσει και να μας και να μας καλοκαρδίσει.
Αγιος Βασίλης έρχεται, άρχοντες τον κατέχετε;
Από, από την Καισαρεία, συ (ει)σ' αρχόντισσα είσ' αρχόντισσα κυρία.
Βαστά εικόνα και χαρτί ζαχαροκάντιο ζυμωτή, χαρτί, χαρτί και καλαμάρι
δες και με, δες και με το παλλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε, τη μοίρα μου την έλεγε και το, και το χαρτί ομίλει
άσπρε μου, άσπρε μου χρυσέ μου κρίνε.
Βασίλη μ' πούθε(ν) έρχεσαι και δε μας καταδέχεσαι
και που και πούθε κατεβαίνεις και δε μας και δε μας αναπαντένεις.
Από τη μάνα μ' έρχομαι και γω σας καταδέχομαι, και στο και στο σκολειό μου πάω
δε μου λέ, δε μου λέτε τι να κάνω;
Κάτσε να φας, κάτσε να πγεις, κάτσε τον πόνο σου να πεις, κάτσε κάτσε να τραγουδήσεις
και να μας και να μας καλοκαρδίσεις.
Εγώ γραμματικός ειμαί, τραγου, τραγούδια δεν ηξέρω.
Αν είσ' εσύ γραμματικός πες μας πες μας την αλφαβήτα
και στο ραβδί του 'κουμπησε να πει, να πει την άλφαβήτα.
Και το ραβδί ξερό ήτανε, χλω χλωρούς βλαστούς πετάει,
κι απάνω στα βλαστάρια του και στα περικοκλάδια του
περδί, περδίκια κελαηδούσαν.
Δεν είν' μονάχα πέρδικες είν', είν' κι άσπρα περιστέργια.
Τα περιστέργια πέταξαν και παν, και παν στις κρύες βρύσες.
Παίρνουν νερό στα νύχια τους και χιο, και χιόνι στα φτερά τους,
να λούσουν τον αφέντη τους, να ρα, να ράνουν τη (γ)κυρά τους.
Κι απού χρον'.
Ακούστε τα και στο ηχητικό :
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ !!!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου